آفریدن تصویر در شعر/اسماعیل امینی

گفتیم که تصویر سازی در شعر روش های مختلفی دارد که ترکیب سازی ساده ترین       آن ها به نظر می رسد. یعنی پیوستن دو کلمه با یک کسره ، مانند (کتاب عمر)               ( پاییزجدایی)

اما این را نیز می دانیم که کنار هم نشستن کلمات اگر بدون تناسب و یا بدون پشتوانۀ معنایی و تجربی باشد ،  خیال انگیزی و تصویر سازی نخواهد داشت.یعنی پیوندهای دیگری غیر از نشانۀ کسره  لازم است که آن دو کلمه را به هم مرتبط کند. به ترکیب ( چشم انتظار) در این بیت توجه کنید:

بیا که خاک رهت لاله زار خواهد شد

زبس که خون دل از چشم انتظار چکید

این تصویر در زمینه ای آشنا ساخته شده است، انتظار کشیدن و چشم به راه بودن برای همگان آشناست و این ترکیب ، آن را تداعی می کند.

اما همشیه ترکیب های شاعرانه برای خوانندگان، این قدر آشنا ومأنوس نیست، مانند ترکیب ( صدای بال برفی فرشتگان) در این شعر:

چه دور بود پیش از این زمین ما

به این کبود غرفه های آسمان

کنون به گوش من دوباره می رسد

صدای تو صدای بال برفی فرشتگان

در این شعر مجموعه ای از عناصر زبانی و معنایی، زمینه ساز شکل گیری تصویری هستند که از ترکیب( صدای بال برفی فرشتگان ) حاصل می شود.

یکی از این عناصر، آسمان و غرفه های کبود آن است که با پرواز، تناسب دارد و دیگری  تناسب موسیقیایی میان کلمات(برفی- فرشتگان) که صدای رفرفۀ بال زدن را به یاد       می آورد. هم چنیین زمینه های ذهنی دیگر، از جمله تناسب میان پاکی، سپیدی، برف ، فرشته و آسمان که زنجیرهای از معناهای مرتبط است.

گاهی این ارتباط های چند گانه به شاعر و مخاطب این امکان را می دهد که میان عناصری که دور ازهم و بی تناسب هستند، نسبت های جدید برقرار کند و این همان قدرت تصویر سازی ذهن و زبان است.مانند ترکیب( خاطرات ترک خورده) در این شعر:

سراپا اگر زرد و پژمرده ایم

ولی دل به پاییز نسپرده ایم

چو گلدان خالی لب پنجره

پر از خاطرات ترک خورده ایم

در کلمات این شعر تأمل کنید و ببینید چگونه تمام آن ها با ( خاطرات ترک خورده) پیوند معنایی و تصویری دارند.

تصویر در این شعر فقط از هم نشینی کلمات ساخته نشده است بلکه ، واقیت و تصویر بیرونی نیز به ساختن تصویر کمک کرده اند. یعنی کلماتی مانند(زرد- پژمرده- پاییز- گلدان – پنجره) فقط کلمه نیستند و با تمام وجود واقعی شان در شعر آمده اند اما آمده اند که خیال انگیزی کنند و خاطرات ترک خورده را مجسم و محسوس بنمایند.

ببینید  در این بخش از شعر زمستان اخوان ثالث ، چگونه تصویر وصفی( گوش سرمابرده) که تجربه ای آشنا برای همگان است زمینه ساز تصویر سازی شاعرانه ای شگفت شده است:

چه می گویی که بیگه شد، سحر شد ،بامداد آمد؟

فریبت می دهد بر آسمان این سرخی بعد از سحرگه نیست

حریفا! گوش سرما برده است این یادگار سیلی سرد زمستان است

ترکیب شاعرانۀ ( سیلی سرد زمستان) در این شعر ، برآیند مجموعه ای از تناسب ها و تداعی هاست که پیوند میان واقعیت و خیال را ممکن می سازد.