مردی که زیاد می نوشت «نگاهی کوتاه به نوشته های دکتر رضا براهنی» / محمدعلی شاکری یکتا

دکتر رضا براهنی استاد ممتاز زبان و ادبیات انگلیسی ، منتقد ادبی،داستان نویس و شاعر،سیاست ورز نام آشنای معاصرپس از سال ها بیماری و سکوت ناخواسته  وناگزیر در گذشت. دکتر براهنی را از دهه ی پنجاه می شناختم. در دانشکده ی ادبیات دانشگاه تهران می دیدمش.اما فقط یک بار با او هم کلام شدم. در دفتر دکتر آموزگار معاون آموزشی دانشکده . انگلیسی درس می داد.دوستانم که شاگردش بودند می گفتند تسلطش به ادبیات انگلیسی و سخنرانی ها و خطابه هایش به این زبان بی نظیر است.  نوشته هایش را در مجله ی فردوسی می خواندم. 

از همان سال ها بود که پرخاشگری ذهنی نسل من با تفکرات و یا بهتر بگویم خیالبافی هایی قوام می یافت که هیچ پس زمینه ی تربیت یافته ای نداشت.شعر و داستان دهه ی پنجاه را از دریچه ی تنگ و تار مرام و مسلک هایی تعبیر و تفسیر می کردیم که داشت مثل مذهب در روحمان رخنه می کرد. راستی روشنفکرانمان که از جنس آل احمد و شریعتی بودند یا از جنس براهنی و شاملو چه تفکراتی را درما تزریق می کردند؟ آموزه هایمان چه بن مایه ای داشت؟ قهرمانانمان چه کسانی بودند؟ از خود بیگانگانی که جهان را از نوک مگسک کلاشینکف نگاه می کردند؟ جهان وطنانی که گسترده ترین افق نگاهشان تا دروازه غار و جوادیه ی تهران بود و یا بچه مذهبی هایی که هم دنیا را می خواستند و هم آخرت را و افسارفکرشان دست امثال شریعتی و بازرگان بود و نهایتا سر از حسینیه ی ارشاد درمی آوردند؟ اینان چه نقشی در سازندگی یا تخریب ذهنی جامعه ی استبداد زده و نفتخوار آن زمان  داشتند؟ 

سال پنجاه و شش کم کم داشت همه چیز را به هم می ریخت و قرار بود نظم نوینی شکل بگیرد. جارچیان رادیو بی بی سی جار زدند و یک مرتبه خبر رسید شاعران ، نویسندگان و روشنفکران ایران می خواهند در انجمن فرهنگی ایران و آلمان شب شعر برگزارکنند. جایی که بر اساس گفته ی یکی از مسولان دانشگاه در جلسات اداری در سال های بعد از انقلاب شده بود شکنجه گاه دار و دسته ی منفور سعید امامی. با سرداب های مخوف و  خطوط نامشخصی که نشان از سلول های انفرادی می داد. مدتی هم دست وزارت بازرگانی بود  و بعد شد دانشکده ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی.کارمند علامه بودم و یک روز با دوست و همکارم زنده یاد علی اصغر مصطفوی که نویسنده و پژوهشگر بود بدون این که کسی متوجه شود رفتیم و سرداب ها را دیدیم. هنوز روی کاشی های سفید رنگ دیوار ها ردی از  ردیف سلول های تنگ هم دیده می شد. در های آهنی کشویی و کابل و پریز های بزرگ برق که نزدیک سقف نصب شده بودند. به نظر می رسید برای هر سلول یک پریز برق سه فاز نصب شده بود. وجود این همه پریرز در هر دیوار چه معنایی می توانست داشته باشد؟ 

این تصور باطل هنوز در ذهن برخی  از نویسندگان بر جای مانده  است که انقلاب 57 از همین شب های شعر گوته  کلید خورد.حوادث سال 57 و بعد  نشان داد در ذهنیت اجتماعی توده های مردم ایران هیچ جایی برای روشنفکران دهه ی پنجاه وجود نداشته است.آنچه در پرده های تبلیغاتی و پارچه نوشته هایی که در راه پیمایی ها حمل می شد بعد ها چهره های متفاوت و حرف هایی وارونه از آب در آمدند. 

به هرحال واقعیت را زمانی فهمیدیم که کار از کار گذشته  و انقلاب شده بود و براهنی و دیگرمنوّرالفکرها همه باهم دست در دست و شانه به شانه ی خلق قهرمان و ملت بزرگ و امّت شهیدپرور جملگی از  هول حلیم توی دیگ افتاده بودند و شگفت این که رفقا از دم لبیک گویان سجده کرده و ناکرده به پایبوسی قدرت تازه  رفتند و اگر هم نر فتند در جایگاه اندیشمندان جامعه چنان از مرحله پرت بودند که جز یکی دو نفر هیچکدامشان قدرت تشخیص وضعیت جدید رانداشتند. 

.در سال 59 بود که درکانون نویسندگان ایران چشمم به جمال بیشتر کسانی افتاد که بت های ادبی من بودند.شاملو، ساعدی، به آذین، براهنی و ....در جلسات سه شنبه ها شرکت می کردم و بارها و بارها شاهد تنش ها و اختلاف سلیقه ها بودم تاجایی که کانون عملا به دو دسته تقسیم شد یک گروه طرفداران حزب توده و دسته ی دیگر ملغمه ای از طرفداران سلیقه های مختلف سیاسی که همه در یک چیز متفق و متحد بودند. اخراج توده ای ها از کانون .که چنین هم شد. البته بنده هم در گروه دوم بودم. دکتر براهنی هم از جمله کسانی بود که ماهرانه آب را گل آلود می کرد . چه موقعیتی از این بهتر.. بعد از یورش گروه های فشار حکومتی کانون بسته شد و لی توده ای ها که در شورای نویسندگان بودند همچنان در خط امام می تاختند تا نوبت به خودشان رسیدو به قول حافظ:

چو پرده دار به شمشیر می زند همه را

کسی مقیم حریم حرم نخواهد ماند

 بازهم زمان بسیاری طول کشید تا متوجه شوم روشنفکری ایران از زمان مشروطیت تا امروز مصداق بارز گفته ی هانا آرنت فیلسوف آلمانی است که نوشت:

"شکل گیری حکومت های خودکامه بدون حضور روشنفکران کوته بین و حقیر ممکن نیست. این گونه روشنفکران در عمل به رژیمی خدمت می کنند که مدعی مبارزه با آن هستند.

*

دکتر رضا براهنی منتقد ادبی:

  در نقد ادبی چیره دست بود اما برخلاف نظر دوستدارانش وی در دهه ی پنجاه مکتب پرخاشگرانه ی ضد نقد را به جای نقد متن محور بنیان نهاد و تالیان خوبی تربیت نکرد  گرچه بعدا روش خود را تعدیل کرد. به اشتباه می کوشند او را بنیانگذار نقد نوین بنامند. شایدبتوان او را از مهم ترین منتقدان نقد ژورنالیستی ادبیات معاصر دانست اما نقد به مفهوم دقیق کلمه در ایران سابقه ای دورتر دارد. البته این برچسب «ژورنالیستی» را دکتر عبدالحسین زرین کوب به نقدهایی می گفت که یا تعریف و تمجید ند یا برعکس فحش و ناسزا. چیزی مثل برخی نوشته های مجله ی فردوسی آن زمان. برخی سابقه ی نقدادبی نوین را به دوران مشروطیت می رسانند و از کسانی چون میرزا فتحعلی آخوند زاده ، میرزا ملکم خان ناظم الدوله، و زین العابدین مراغه ای و میرزا آقا خان کرمانی نام می برند.یکی از کسانی که بی تردید پرچمدار نقد نوین ادبی و حتی سردمدار شعر نو به شمار می آید میرزا تقی خان رفعت است . او از پیروان شیخ محمد خیابانی انقلابی معروف بود . رفعت با انتشار مجله ی آزادیستان و نوشتن مقالات انتقادی کوشید پایه های ادبیات مستهلک قدیم را ویران کند و بنای جدیدی پی ریزد..احمد کسروی در تاریخ مشروطه از او به نیکی یاد می کند. رفعت پس از شکست نهضت خیابانی متواری شد در 22 شهریور 1299 در تبریز خود کشی کرد و بعد آن هیچ اثری از محل خاک سپاری اش یافت نشد.

وقتی به دهه ی چهل و پنجاه می رسیم به دلیل گسترش شعر نو و پیدایش شاعران نو پرداز فضای ادبیات و نقد ادبی در مجلات روشنفکری مثل فردوسی رنگ و روی دیگری می گیرد .اگر چه در حوزه ی آکادمیک اندیشمندانی چون دکتر پرویز ناتل خانلری و دکتر عبدالحسین زرین کوب نقد ادبی را ارتقا می دهند و آنرا به حوزه ای جدی در ادبیات تبدیل می کنند اما چهره ی های دیگری خارج از حوزه ی دانشگاهی هستند که در گسترش نقد ادبی مؤثرند. اولین کس شخص نیمایوشیج است که با طرح دیدگاه های جدید در باره ی فن شعر و تبیین نظریه های خود در واقع پیشگام نظریه پردازان و نقّادان شعرنو محسوب می شود.

 کتاب طلا در مس براهنی در سال 1344 منتشر شد اما در چاپ دوم کتاب که تجدید نظری در چاپ اول بود ما با منتقدی متفاوت روبرو هستیم. 

کتاب طلا در مس را همان سال ها خوانداه بودم اما هرگز به فکرم نمی رسید از نویسنده اش بپرسم چرا شعرفریدون مشیری را شعر "سلمانی ها و دلّاک ها( کارگران کیسه کش حمام های عمومی) "  می داند و سپهری را بچه بودای اشرافی خطاب می کند. بر جنازه ی رمانتیسم قلابی توللی نماز میّت می خوانَد. با م.آزاد  به کاخ جوانان رفته و برنامه ی شعر خوانی چهار تن از شاعران ، فریدون مشیری ، سیاوش کسرایی، نادر نادرپور و هوشنگ ابتهاج را به هم زده و آنان را مربع مرگ خطاب کرده است. ،و البته بعدهادر ضل الله  این فهرست را تکمیل کرده و حتی نشریاتی مثل فردوسی را هم که مقاله هایش را چاپ می کردند می کوبید. 

من و نسل من دقیقا مصداق برو بچه هایی بودیم که براهنی در طلا در مس شرح شیفتگی شان را در باره ی توللی می نویسد.یکی از این بچه های رمانتیک خود براهنی بود. تفاوت عمده ی ما با توللی محبوب براهنی جوان دبیرستانی این بود که رضا براهنی ما در برابر خیلی ها سینه سپر می کرد. تصورمان از او و شاملو و بعدها دیگران این بود که در ناخودآگاهمان داشتندجای آرکاتیپ های ادبی را می گرفتند. 

سبک نوشته های براهنی منحصر به خودش بود و می کوشید دگرگون باشد، به تحول معتقد بود ، عضو کانون نویسندگان ایران بود، و چند دوره عضو هیات دبیران بود، او شدیدا در ذهنیت نسل من ضد غربی معرفی کرده بود مدتی هم رئیس انجمن قلم کانادا شد. براهنی ضد سانسور بود اما در نقد هایش آثار خیلی ها را که ماندگارتر از آثار او هستند به تند و تیز ترین کلمات زخمی  می کرد.

*

تاریخ مذکر

از دیگر ماندگاران او در زمینه ی نقد اجتماعی کتاب تاریخ مذکر است.تاریخ مذکر در سال 1348نوشته و آماده ی چاپ شد .براهنی شرحی مفصل در مقدمه ی کتاب می نویسد و نشان می دهد که چگونه چاپ کتاب تا سال1351 به تاخیر افتاد و در این سال سه ماه پس از چاپ توقیف شد. آن سال ها ساواک بر تمام ارکان مطبوعاتی و فرهنگی کشور نظارت می کرد و اگر حتی یک کلمه در کتابی نوشته می شد که به تریج قبای این تشکیلات جهنمی بر می خورد کتاب جمع آوری و معدوم می شد. امروزه یعنی در سال 1401 خورشیدی که53 سال از تالیف کتاب می گذرد کافی است سطرهای اول بخش 1 را بخوانید. باور پذیر است که زمان متوقف شده باشد.." ما در یک دوران تشتت فرهنگی زندگی می کنیم. غرض من از "ما" ما ایرانی ها هستیم: غرض من از "دوران" همین دوران خودماست؛ و غرض من از فرهنگ ، همین فرهنگ خودماست..."و در سطرهای بعدی ادامه می دهد"تشتت فرهنگی ، بالاخره روزی مارا از تمام عناصر زاینده ی فرهنگی و زندگی بخش محروم خواهد کرد و نتیجه اش زوال کامل فرهنگی خواهد بود... کتاب تاریخ مذکر دو بخش دارد . بخش الف که رساله ی تاریخ مذکر است"بایک مقدمه و ده بخش ، یک حواشی و دو موخره با عناوین "از خود بیگانگی مضاعف شرقیها" و تکمله ای بر تاریخ مذکر. بخش ب با عنوان فرهنگ حاکم و فرهنگ محکوم. شامل 27 یادداشت کوتاه و بلند در موضوعات اجتماعی و فرهنگی  گوناگون. در اینجا ما با تاریخ مذکر کار داریم.

محوریت بحث در تمام بخش های تاریخ مذکر غیبت زن در سپهر تاریخی ایران است. براهنی بدون این که با مراجعه به مستندات تاریخی به ریشه یابی غیبت زنان در ادوار گونان سعی کند تصویری از وضعیت زن ایرانی نشان دهد بی مقدمه مصادره به مطلوب می کند ، باب مقایسه بین شرق و غرب را باز می کند و حکم می دهد زن ایرانی هیچگاه وجود اجتماعی نداشته است. سعی ندارم در این مختصر به چند و چون مسایلی که درتاریخ مذکر مطرح شده بپردازم. اما جای یک مقایسه را خالی نمی گذارم. کوتاه سخن این که کتاب مستطاب تاریخ مذکر آقای براهنی نسخه ی چپ گرایانه ی ضدغربی غرب زدگی آل احمد است. تفاوت عمده اش  با غرب زدگی آل احمد این است که محوریت غیبت تاریخی زن در جامعه را از دیدگاه دیگری طرح می کند. دیدگاهی که وقتی با بحث غربزدگی در می آمیزد و یکی می شود لعابی ارتجاعی به آن زده می شود امروزه روز که این قبیل کتاب ها را مرور می کنیم و تجربه های این چهل و چند سال را به یاد می آوریم ، اغراق و گزافه گویی نیست اگر رک و راست و با حروف درشت بنویسیم ادعای مبارزه با تمدن غرب که روشنفکران ایرانی در بوق و کرنا دمیدند و به گوش خلایق رساندند دروغ کثیفی بیش نبوده و نیست. حتی در سطوح سیاسی و فرهنگی حکومت های مدعی نیز دروغ تاریخی آشکاری است. غربزدگی آل احمد و تاریخ مذکر براهنی هر کدام به نوعی سعی در تحریف واقعیت هایی کرده اند که نویسندگانشان در بستر آن واقعیت ها رشد کرده اند. براهنی سرتا پای زندگی و تفکرش ملهم از فر هنگ و تمدن غرب بوده است. اما طرح مساله ی غیبت تاریخی زن در تاریخ مذکر می توانست با نگاهی پژوهش محور مطرح شود . آنچه کتاب را بی ارزش می کند شعارزدگی آن است.اشکال عمده این است که براهنی مساله ی پدر سالاری و غیبت زنان در جوامع گوناگون حتی ایران را با پژوهش درباره ی دیرین شناسی وتطور تمدن های پیشاتاریخ ، آغاز مادرسالاری درجوامع اولیه ی انسان خردمند(هوموسابین)، آغاز انقلاب کشاورزی و پیدایش شهرنشینی و مالکیت و گسترش مذاهب ابتدایی و... مطرح نمی کند بلکه می کوشد وانمود کند که غیبت زنان در اجتماع شرقی و بویژه ایرانی دلیلی غیر از شیوه ی روابط تولید ، پیدایش شهرنشینی ، قوانین شرعی و ساختار کهنه ی ملوک الطوایفی و استبداد سیاسی  دارد. مثلا در متون کلاسیک فارسی مثل مثنوی زن غایب است در نظامی زن ایدئال او غایب است. نقص بزرگ این کتاب را باید در نگاه متصلب براهنی پیدا کرد او هیچ سندی و نظری موافق یا مخالف از دوران ایران پیش از اسلام نمی دهد.چشمش را می بندد ، به تواریخ یونانی و یا ارمنی نگاه نمی کند حتی به نقوش برجسته ی باستانی باقی مانده از ادوار کهن که باستان شناسان کشف و بازخوانی کرده اند هم نظری ندارد مثلا به خط نوشته های میخی  مجموعه ی گل های پخته ای که از جوف دیواره های تخت جمشید کشف شد و آن. ماری کوخ آن ها را به آلمانی ترجمه کرد و بعد به فارسی هم ترجمه شد. در این نوشته ها به نام زنانی بر می خوریم که در مشاغل گوناگون سرپرست بودند مثل ریاست کارگاه های سنگبُری. یا وقتی از اساطیر سخن می گوید کوچکترین اشاره ای به نام ایزد بانوان اساطیری ندارد. این چنین است که تاریخ مذکر به جستاری ناقص و فاقد سندیت تاریخی تبدیل می شود و نوعی کلی بافی روشنفکرانه را مقابل مخاطب می گذارد. با دو مولفه ی مهم: 

1-تاریخ مذکر است

 2- تمدن غرب منحط است.

اگر دکتر براهنی با نگاه منفی و در رد و ابطال این اسناد در تاریخ مذکر هم چیزی می نوشت باز قابل قبول بود. او درتاریخ مذکر . فقط می خواهد و اصرار دارد به اثبات این که ذات تمدن مردسالار است که زن را در پستو پنهان کرده است. قوانین ضد زن تقصیر ایرانیان است . نمی خواهد یا جرات نمی کند عامل اصلی شریعت را به بحث بگذارد..آنچه مطرح نیست استناد به قوانین متصلب ضد زن در ادیان ابراهیمی است. اشاره ی او به  به اسطوره های یونانی و ایرانی بسیار ناقص است .

اما براهنی در تکمله ای که برکتاب تاریخ مذکر نوشته است و پاسخنامه ای است به خانم گلی ایرانی با اشاره به انقلاب اسلامی 57 دست خود را رو می کند. او مانند اکثر روشنفکران ایرانی دوران مشروطیت به بعد نتیجه گیری و راه حل مثلا درخشان خود را درهمدستی و اتحاد با روحانیت می داند. براهنی برای مباره با تمدن به زعم او منحط غربی دست به دامان ملایان و آیت الله ها می شود و می نویسد:" ....باید فقط یک کار کرد. درون مردم هنوز چیزی به صورت ایمان می جوشد. این ایمان در خاورمیانه دینی است. این ایمان به کمک روشنفکر واقعی منطقه و روحانیت دست برداشته از خرافات و مویه و زاری ، و تجددطلبان واقعی فرهنگی و اجتماعی ، باید مردم را علیه استعمار تمدن غرب به سلاح جهاد مجهز کند ؛ در مردم غرور جهاد با فساد تمدن غربی و مؤسسان آن و سردمداران آن ایجاد کند...."تاریخ مذکر ص 11". چشمانمان را ببندیم و یک لحظه خیال کنیم با جاری شدن صیغه بین آخوند و روشنفکرانی مثل براهنی چه نطفه ای بسته شد. 

جای تعجب ندارد که از صدر مشروطیت به اضافه ی تمام این چهل و سه سال و تجربه های هولناک تاریخی نه مرحوم دکتر رضا براهنی و نه دیگر روشنفکران، مخصوصا حلقه های درون مرزی و برون مرزی نحله های مختلف چپ ایرانی کوچکترین نقدی بر عملکرد سیاسی خود ننوشتند و علی رغم کوشش برای آزادی بیان خود به نقد خویشتن نپرداختند و حتی خود راسانسور کردند ، دیگران را هم سانسور کردند. 

  نکته دیگر ،آن چه دیدگاه براهنی را متناقض نشان می دهد برخورد با زبان فارسی است در مقاله ی جنجالی زبان فارسی و مساله ی ملی. او علنا می نویسد" فارسی را خوب آموخته ام تا تخریب کنم" بعدها سخنرانی می کند و زبان فارسی را زیباترین زبان برای نوشتن می داند و افتخار می کند که نوشته هایش فارسی است.در کتاب "بحران رهبری نقدادبی " که پرسش و پاسخی طولانی است با مهارت و سلطه ی کامل به واشکافی یکی از مهم ترین مشکلات می گذارد.

**

 دکتر رضا براهنی شاعر:

آهوان باغ را سال 1341 منتشر کرد ، ، جنگل و شهر را در 1343 ، شبی از نیمروز را در 1344 ، مصیبتی زیرآفتاب را در 1349 ، گل بر گستره ی ماه را در1349، ظل الله را در 1354 و بعد 1358 این دفتر شعرهای زندان بود که در نیویورک چاپ شد. نقاب ها و بندها را به انگیسی در1356 در نیویورک.

اسماعیل  1366 شعری بلند در سوک اسماعیل شاهرودی ، خطاب به پروانه ها و چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم در 1374 و چاپ دومش 1388 ..

جوان که بودیم باورمان به امثال براهنی نگاهی آرمانی بود. طلا در مس را که می خواندیم با سیلاب خروشانی از واژه ها روبرو می شدیم که گویا نویسنده اش می خواهد نظم کهنه را ویران کند . انسان گرایی دکتر رضا براهنی در جملاتی متجلی می شد که گویا رسولی در شعر پیدا شده است ظلمت ستیز.مثلا در طلا در مس می خواندیم:«غربی ، که همیشه به دنبال فرم و ارائه ی زیبایی در فرم بوده است حق دارد مسؤلیت را فقط در زمینه ی ادبی قبول داشته باشد. شرقی نه در گذشته گردن به چنین تفکری نهاده است و نه در دوران معاصر . امکان ندارد در آینده خود را در برابر ظلمت خلع سلاح کند» (براهنی رضا، طلا در مس ، چاپ دوم ، کتاب زمان 1347، ص 207)،شاید برای خواننده ی امروزی چنین سخنانی بی مایه جلوه کند اما  در دهه های 40 و 50 که جامعه می کوشید روزنه ای به آزادی بیان پیدا کند حرف هایی اینچنین خوش به مذاق نسل جوان و کتابخوان آن دوران می نشست. چفت و بست محکمی که بر دروازه ی باروی ایدئولوژیک روشنفکری چون براهنی خورده بود چنان محکم بود که وی با قاطعیت در باره ی معنا محوری و تعهد و مسؤلیت اجتماعی با قید«...امکان ندارد نیز در آینده کاملا خود را در برابر ظلمت تسلیم کند» ذهنیت نسل مارا جذب خود کند و ما چشم خرد خود را ببندیم و به بی مایه و پوچ بودن اینگونه استدلال ها پی ببریم. براهنی در مقدمه ی بسیار مفصل کتاب ظل الله و در شعرهای این کتاب که سیاسی و ضد سلطنت هستند توانست زهر خود را بریزد و دستگاه جهنمی ساواک را رسوا تر کند اما شعر های ظل الله وقتی در بوته ی نقد ادبی گذاشته و گداخته می شود تا حد مجموعه شعر مبتذل «مرگ بر آمریکا» ی سیاوش کسرایی تنزل می کند.

به هر حال  باید زمان می گذشت تا بعد از لت و پار شدن نسل های پس از ما در دهه ی هفتاد یعنی در اوج سرکوب های سیاسی و اجتماعی و درست زمانی که ظلمت توانست رگه های روشن آزادی را نابود کندآقای دکتر رضا براهنی پس از سال ها ادعای التزام اجتماعی به طرزی تاسف بار نه تنها خود ، بلکه شاگردانش را هم « در برابر ظلمت خلع سلاح...» کند که چنین کرد. او در مانیفست خود در کتاب «چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم» نوشت:« ...شعر ، سلطان بلامنازع اجرای زبانی ، در خدمت هیچ چیز جز خودش نیست». او جوهره ی شعر را تا حد بازی های مضحک زبانی تنزل داد و با مهارت شگفت انگیزی سفسطه بافت تا ثابت کند شعر نیمایی و حتی شعر شاملو دیگر فاقد اعتبار تاریخی و اجتماعی هستند و تنها اوست که سلطان بلامنازع شعر راستین و امروزی فارسی است. . قصد آن ندارم در این یادداشت مختصر به جزئیات بپردازم. فقط می خواهم با صراحت بگویم دکتر رضا براهنی در نظریه ی معنا گریزی خو و بعد در نظریه ی «زبانیت شعر» نه تنها ضد ارزش ترین دیدگاه های ادبی همان غربی ها را کپی کرده است بلکه پشت پا به تمام آن حرف هایی زده است که نتیجه اش گمراهی نسل جوان دهه های 40 و 50 و بعد نسل امروز است. 

بسیاری از شاگردان براهنی بر این باورند که نظریه ی زبانیت و معنا زدایی به مثابه کشف قاره ی جدیدی است که کریستف کلمب آن دکتر رضا براهنی است. اما واقعیت را باید در زمان های دور و مکان هایی دیگر یافت. مثال می زنیم: 

بیش از صدسال پیش.در سال 1913 شاعر فوتوریست روس به نام آلکسی یلیسیویچ کروچنیونیخ بیانیه ای منتشر می کند. عنوان این بیانیه چنین است: «پرتاب نویسندگان قدیم از کشتی بخار مدرنیته»  همچنین در این سال از همین شاعر کتابی منتشر می شود به عنوان«انفجار» ویژگی و نو آوری این مجموعه شعر این است که شعرهایی صرفا ساخته شده با با هجاهای بلند و کوتاه بود و فاقد معنا و مفهوم. کروچنیونیخ را از رادیکال ترین فوتوریست های روس می نامند جمله ی معروفی دارد : «کلمه ی فرسو.ده و نقض شده ی لیلی از هرگونه بیان تهی است».عنوان دیگر ی که به شعر های بی معنا و مفهوم او داده اند«ماورای معنا». براهنی گر چه مستقیما و از روی نسخه ی روسی کارهای کروچنیونیخ تئوری هایش را مطرح نکرد اما کوشید این تاثیر پذیری از شاعران پست مدرن انگلیسی زبان را در نوشته هایش مطرح نکند.

در پایان تاکید می کنم بهترین داور درباره ی شعردکتر رضا براهنی و تئوری های او همانا شعر براهنی و نوشته های متناقض اوست.مردی که زیاد می نوشت. مردی که بعد از مردنش  بعضی ها در همدلی هایشان نوشتند" ازشمار دو چشم یک تن کم..." به این می گویند تحریف واژگانی از روی همدردی. اما من او را بسیار دیده بودم چشمانی روشن و درخشان داشت . هردو سالم و " از شمار دو چشم "چیزی کم نداشت ، می توانستی اشتیاق شیطنت آمیزی را در نگاهش بخوانی ، اشتیاق به تخریب صاحب هر تفکری که مورد پسندش نبود.نگاه دقیق و موشکافانه اش به دیگران گاه از تیزی شمشیر برنده تر بود و گاه چنان نوازشگرانه که مخاطب را مسحور می کرد اما این نوع نگرش به دور و بر از سر اشتیاق به بیان واقعیت و یا کشف حقیقت نبود بلکه بستگی داشت که این نویسنده ی پرکار طرف مقابلش را با خودش و افکارش همسو بداند یا خیر. به همین سادگی. 

تهران.28 فروردین 1401