شعر معاصر مرد سالار است / در گفت وگویی مفصل با علی باباچاهی

تهران - ایرنا- علی باباچاهی شاعر معاصر معتقد است: شاعران و اصولاً شعر مدرن ما از نیما تا حدوداً همین اواخر در ابرازهای عاشقانه، یعنی در مهرآمیزترین جلوه های خود نیز با نوعی مرد سالاری همراه بوده است.

فعالیت های این نویسنده در دهه 40 با چاپ مجموعه ی شعر «نم نم بارانم» آغاز شد و پس از آن تا امروز با چاپ حدود 15 کتاب در حوزه شعر نقد و بررسی و تحقیق جز شاعران و نویسندگان مطرح امروز به شمار می آید.

این نویسنده 72 ساله متولد شهرستان کنگان استان بوشهر است. دوره دبستان و دبیرستان را در بوشهر گذراند. در دوره اول متوسطه، به شعر و ادبیات علاقه مند شد. در مسابقه ادبی دانش آموزی دبیرستان های بوشهر و سپس شیراز رتبه اول را به دست آورد. در این دوره شعرهایش در مجلات تهران، با نام مستعار ˈع. فریاد ˈ چاپ می شد اما وقتی یکی از شعرهای این شاعر درمجله امید ایران به عنوان ˈبهترین شعر هفتهˈ به چاپ رسید، شعرهایش را به امضای خودش در مجلات چاپ کرد.

او پس از اتمام دوره دبیرستان در بوشهر، حدود سال ۴۰ ـ ۳۹ به دانشکده ادبیات شیراز راه یافت. در این سال ها به اتفاق چند تن از دانشجویان، جلساتی ادبی در دانشکده ادبیات شیراز برگزار کرد.

باباچاهی حدود سال ۴۵ وارد آموزش و پرورش شد و مدت ۱۸ سال در بوشهر به تدریس ادبیات مشغول شد که بعد از انقلاب در سال ۱۳۶۲ بازنشسته شد. او در طول مدت تدریس خود در بوشهر علاوه بر چاپ شعر در مجله پایتخت، از فعالیت مطبوعاتی (ژورنالیستی) نیز غافل نبود.

او تاکنون بیش از 46 اثر در حوزه شعر، نقدو بررسی، گفت وگو و ترجمه داشته است.

به گزارش خبرنگار حوزه کتاب و ادبیات ایرنا ، باباچاهی در شعر رویه خاص خود را دارد. شاید شناور بودن در ذهن و زبان و خود تخریب گری در هر اثرش نسبت به اثر قبلی او جالب توجه باشد. امسال از باباچاهی علاوه بر چاپ 2 کتاب جدید، کتابی تحت عنوان «هفتاد گل زرد، علی باباچاهی در وضعیت دیگر» به قلم محمد لوطیج منتشر خواهد شد که هر سه کتاب در نمایشگاه کتاب امسال عرضه می شوند. باباچاهی همچنین همواره یکی از منتقدان شعر معاصر بوده است. بررسی وضعیت شعر امروز و کتاب های جدیدی که از باباچاهی در آستانه انتشار است، بهانه گفت و گو ما با این شاعر معاصر است که از نظر شما هم می رود، آنچه با وی گفتیم و شنیدیم. 

*س : آقای باباچاهی برای شروع از معضلات عرصه شعر در یکی دو دهه گذشته آغاز کنیم. به نظر می رسد عدم وجود سیستمی کارآمد در زمینه پخش کتاب از معضلات عرصه شعر بوده است. به عنوان شاعری که کتاب های متعددی در این ارتباط منتشر کرده، برای خوانده شدن آثار شاعران امروز، چه الگویی را پیشنهاد می کنید؟

- وضع نشر و چاپ روزافزون کتاب های شعر همچنین کم طاقتی شاعران جوان برای انتشار کتاب چندان مناسب نیست. برخی شاعران جوان زود آمده اند و به سرعت به دنبال کسب شهرت هستند. اینها خود به خود باعث اختلال در عرضه کتاب های شعر می شود. گاهی اوقات کتاب هایی از شاعران جوان می بینم که اتفاقاً شعر های خوبی در آنها است اما اشعار ضعیف هم در آن دیده می شود که اگر شاعر با حساسیت و وسواس بیشتر به انتشار کتاب های خود می پردازند قطعاً این اشکال برطرف می شد. و در پی آن بازار عرضه کتاب شعر رونق بیشتری می گرفت و موجب سردرگمی خوانندگان شهر نمی شد. 

*س : شما همواره شعر جوان ترها و کتاب هایشان را دنبال کرده اید. آثار چه کسانی در این سال ها بیشتر نظرتان را جلب کرد؟

- در این سال ها شاعران بسیاری به طور مستمر و حتی می توان گفت به صورت حرفه ای شعر نوشتند و خودشان و شعرشان را جدی گرفتند. البته بعضی ها در این میان خودشان را از شعرشان جدی تر گرفتند. عده یی هم که برای خیلی آوانگارد بودن یا پست مدرن بودن دل شان لک زده بود، «ژانر» تراشی کردند. بعضی ها که استعداد قابل توجهی هم داشتند از شاعران میان مایه سرمشق گرفتند و برای کسب مقبولیت، به کاهش از وجوه خلاقیت خود دست زدند. به هر حال از این همه تحرک، به من حس شعف دست می داد و می دهد. من جسارت خیلی هایشان را در «آدینه» و همچنین در جلد کتاب «گزاره های منفرد» ستوده ام. اگر اجازه دهید این ترس را برای خودم نگه دارم که از کمتر کسی نامی ببرم چون ممکن است بعضی از عزیزان فکر کنند دلیلی داشته که اسم شان از قلم افتاده.

*س : کمی تخصصی تر به نقد شعر امروز بپردازیم. شما اخیراً نظراتی در حوزه نقد شعر امروز ارائه کردید و گفته اید که یک جور جبروت مذکر در شعر امروز رسوخ کرده است. می خواهم بدانم در این موضع گیری انتقادی نگاه تان صرفاً ناظر بر ابلاغ معانی سلطه گرایانه در شعر است یا به خود ابلاغ گری هم نظر داشته اید؟

- ببینید منظور من در این مفاهیم قابل درک است. قدر مسلم شاعران و اصولاً شعر مدرن ما از نیما تا حدوداً همین اواخر در ابرا

زهای عاشقانه، یعنی در مهرآمیزترین جلوه های خود نیز با نوعی جبروت مذکر و یک جور مرد سالاری همراه بوده است. لازم به اطاله کلام هم نیست. همان طور که در مقدمه کتاب «عاشقانه ها»ی من آمده، در شعرهای احمد شاملو، نصرت رحمانی، اسماعیل خویی و دیگر شاعرانی که به مقوله تغزل پرداخته اند، می بینیم که محوریت در تصرف عنصری قرار گرفته که همان شاعر است. این موضوع مورد انتقاد من است.

*س : در واقع موضع انتقادی شما به نبود دموکراسی ذهنی و یا ناشناخته ماندن تجربه دموکراسی در ذهن شاعر معاصر است، درست می گویم؟

- عدم تمرین دموکراسی در طول تاریخ باعث شده ما خیلی دیر به خودشناسی برسیم. بنابراین در ژرف ساختار های روانی ما، ناخواسته قدرتی تعبیه شد که ما شاعران با وجود اینکه در تضاد دائم با آن به سر می بریم، موفق نشویم آن را محو کنیم و از بینش ببریم. این تصور که چنین قدرتی، آگاهانه از طرف مرد نویسنده یا مرد شاعر اعمال می شود، درست نیست بلکه این قدرت مثل ویروس در نسوج ذهن و زبان مرد شاعر یا نویسنده رشد کرده است.

*س : نکته دیگر در نظر شما درباره «نحو» در شعر امروز است. شما «نحو» را از وضعیت متن جدا می دانید، در این باره توضیح دهید؟ 

- در ادامه آنچه که گفتم این موضوع هم تاکید بر همان سخن قبلی من دارد. ببینید وقتی که نحو اعمال قدرت کند، در واقع متن اعمال قدرت می کند و وقتی متن اعمال قدرت کند، ناخواسته مولف، حتی مرده اعمال قدرت می کند. 

*س : راهکار شما برای برون رفت از این معضلی که گریبان شعر معاصر را گرفته چیست؟

- خودشناسی شاعران. تمرین دموکراسی ذهنی شاعران. البته این موضوع با شدتی که بیان می کنیم الان در ذهن شاعران رسوخ نکرده است اما با توجه به اتفاقات که افتاده باید هشدار آن را داد.

*س : اگر اجازه دهید از بحث بررسی شعر معاصر خارج شویم به کتاب های شما بپردازیم. آقای باباچاهی بعد از کتاب 3 جلدی (گزاره های منفرد، بررسی انتقادی شعر امروز ایران) به سراغ کتاب گزاره های پیوسته رفته اید که به بررسی 90 سال شعر نو فارسی پرداخته است؟ درباره این کتاب کمی توضیح می دهید؟

- کتاب «گزاره های پیوست،90 سال شعر نو فارسی» سنخیت شاعران را به لحاظ زبانی به گروه های مختلف تقسیم کرده است. در این کتاب که از نیما یوشیج شروع می شود تا متعرضین به شعر نیما در هر نسل مورد بررسی قرار گرفته که در هر دوره ممکن است یک نفر پیش قراول باشد. 

*س : سنخیت شاعران با نیما در این کتاب چگونه مطرح شده و این پیش قراول ها را چطور تفکیک کرده اید؟

- در واقع در این کتاب من جریان های مختلف شعری و شاعرانی که جریان ساز آن بوده اند را به عنوان بخش های جدا گانه انتخاب کرده ام و هر کدام از گروه ها و بخش ها عنوانش از یک مصرع شعر نیما گرفته شده است. اگر اسمی بالای گروه آمده نقش کلیدی در سنخیت شعرها مشخص می کند. مثل یدالله رویایی، رضا براهنی و خود بنده که به ترتیب تاریخی جدا شده اند و از هر کدام از این شاعران یک شعر نقد و بررسی شده است. البته چند نکته باید عنوان کنم اینکه توضیحاتی که درباره خود من در این کتاب آمده نقدها و نظرات منتقدان در مطبوعات است. نکته بعد اینکه در واقع شاعران موج نو افرادی که تحت تاثیر افراد جریان ساز هستند یا شعرشان از جنس آنهاست در یک گروه قرار گرفته اند و به ترتیب حروف الفبا در این کتاب مطرح شده اند. 

*س : فکر نمی کنید این طور دسته بندی خواننده را با مشگل مواجه می کند؟

- ایراد شما صحیح است اما من در مقدمه کتاب که حدود 14 صفحه است هر کدام از این گروه ها و فلسفه شکل گیری آنها را آورده ام.

*س : پس در واقع این کتاب یک آنتولوژی شعر معاصر است؟ 

- خیر. شما ببنید کتاب های آنتولوژی شعر معاصر همگی از نیما شروع می کنند و به ترتیب به یک جایی ختم می شوند. اما این کتاب کاملا پژوهی و انتقادی نگارش شده و در شکل بندی اش طرح مبحث شده است که آیندگان می توانند بر اساس این طرح بندی پژوهش های بسیاری انجام دهند. مضاف بر اینکه با توجه به این دسته بندی شاعران جوان در انتهای کتاب نمی آیند بنابراین می توان گفت این کتاب یک آنتولوژی معمولی نیست.

*س : یک مجموعه شعر جدید هم از شما قرار است در نمایشگاه کتاب امسال منتشر شود، درباره این کتاب هم توضیح می دهید؟ آیا اشعار آن پیش از این جایی منتشر شده و اینکه تفاوتی به لحاظ زبانی با دیگر شعر های شما دارد یا خیر؟

- بله عنوان کتاب «این کشتی پر اسرار» است که توسط انتشارات نگاه قرار است منتشر و در نمایشگاه کتاب امسال عرضه شود. این کتاب مجموعه شعرهای سال 92 بنده را در بر می گیرد که به ندرت برخی از آنها در مطبوعات عرضه شده اند. طبیعی است که تلاش کرده ام از شعرهای قبلی خود فاصله گرفته تا گرفتار تکرار در بیان نشوم و امیدوارم تاملات جدید و پژوهش های ذهنی ام به لحاظ محتوایی در این کتاب به چشم بخورد. 

*س : آقای باباچاهی جایی خواندم که آقای محمد لوطیج

کتابی درباره تحولات شعری شما نوشته است و به زودی منتشر خواهد شد، قطعاً از این موضوع مطلع هستید. درباره این کتاب هم توضیح می دهید؟ 

- خب درباره کتاب که خود اقای لوطیج باید توضیح بدهند. اما آنچه به بنده توضیح داده اند اینکه عنوان کتاب (هفتاد گل زرد، علی باباچاهی در وضعیت دیگر) است. 

*س : همینطور است که شما می گویید اما می خواهم به عنوان سوال پایانی در همین حد بدانم که این کتاب فقط درباره یکی از آثار شماست یا مجموعه آثار شما را در بر می گیرد؟

- در واقع به تعبیر آقای لوطیج من در شعر انفجاری عمل کرده ام. از این منظر ایشان از اولین کتاب بنده یعنی (نم نم بارانم) که در سال 75 منتشر شد تا آخرین کتابی که از بنده منتشر شده (در غارهای پر از نرگس) حدود 15 کتاب را بررسی کرده اند. در واقع نتیجه ای که از بررسی مولف می توان دریافت اینکه من از شعرهای معاصر فاصله گرفته ام و وضعیتی را بوجود آورد ه ام که «وضعیتی دیگر» نام گرفته که عنوان کتاب هم بر همین اساس گذاشته شده است. این کتاب منتخبی از همین 15 اثر من را دربردارد که انتشارات اهورا آن را منتشر کرده است.